Rok 2023 rokiem Pamięci Bohaterek i Bohaterów Getta Warszawskiego

Kursy na platformie Moodle dla nauczycieli:

Zestawienia bibliograficzne:

Powstanie w getcie warszawskim – zbrojne wystąpienie żydowskich podziemnych formacji zbrojnych na terenie getta w Warszawie od 19 kwietnia do 16 maja 1943. Powstanie było pierwszą akcją zbrojną o dużej skali podjętą w okupowanej przez Rzeszę Europie. Bezpośrednią przyczyną powstania była decyzja o likwidacji getta warszawskiego podjęta w ramach realizowanego przez Niemców planu zagłady europejskich Żydów. 19 kwietnia 1943 w getcie warszawskim znajdowało się już tylko ok. 50-70 tysięcy Żydów (wobec niemal pół miliona w szczytowym okresie jego zaludnienia). Biorąc pod uwagę brak jakichkolwiek szans na powodzenie, powstanie stanowiło zbrojną odpowiedź na ludobójstwo, będąc również odwetem na hitlerowcach podjętym przez kilkuset bojowników Żydowskiej Organizacji Bojowej (ŻOB) oraz Żydowskiego Związku Wojskowego (ŻZW). Siły powstańcze składały się najprawdopodobniej z około 1000-1500 słabo uzbrojonych bojowników: ok. 220-800 z ŻOB (w tym wiele kobiet) i 150-400 z ŻZW (tylko mężczyzn) oraz nieznana liczba (kilkuset) powstańców w innych, luźnych grupach, niepowiązanych z tymi organizacjami. Potajemnie utworzone w 1942 przez mieszkańców getta ukryte schrony (zwane bunkrami) i umocnienia okazały się wyjątkowo przydatne w działaniach powstańczych. Najlepiej rozbudowane powstały w rejonie ul. Miłej, na Nowolipiu, Lesznie, Świętojerskiej i Franciszkańskiej. Nie istnieją pewne dane o stratach powstańców i liczbie ofiar likwidacji getta wiosną 1943. Według danych hitlerowskich, świadomie zawyżanych przez autorów raportu Stroopa, w walce zginęło ok. 6000 Żydów, 56 065 osób znajdowało się w wykrytych i zlikwidowanych bunkrach, z tej liczby 7000 zamordowano na miejscu, 6900 wysłano do Treblinki, a około 36 000 do innych obozów. Dane te są o tyle nieprawdziwe, że w kwietniu 1943 w getcie znajdowało się nie więcej niż 40 000 osób. W trakcie tłumienia powstania hitlerowcy dopuszczali się wielu okrucieństw i zbrodni na mieszkańcach getta oraz przeprowadzali liczne masowe egzekucje. Broń jaką dysponowali powstańcy nie była imponująca. Przed pierwszą akcją zbrojną przed powstaniem, w styczniu 1943, Armia Krajowa dostarczyła powstańcom żydowskim z ŻOB nieodpłatnie niewielką liczbę pistoletów – 10 sztuk. Po wcześniejszej, udanej akcji obronnej, która zmieniła podejście dowództwa AK do powstańców, bojownicy żydowscy otrzymali od AK większą partię uzbrojenia – 50 pistoletów, 50 granatów i 2 kg materiałów wybuchowych. Żydzi otrzymali dodatkowo instrukcje dotyczące sabotażu, sporządzania butelek zapalających oraz konstrukcji bomb i granatów ręcznych z dostarczonych materiałów. Poinstruowano ich też, w jaki sposób buduje się fortyfikacje. Na temat zaopatrzenia ŻOB w broń przez Armię Krajową wypowiedział się jego dowódca Marek Edelman: „Pod koniec grudnia 1942 roku otrzymaliśmy nasz pierwszy transport broni od Armii Krajowej. Nie było tego wiele, tylko 10 pistoletów. Niemniej umożliwiło to naszą pierwszą akcję zbrojną. […] Pod koniec stycznia 1943 r. otrzymaliśmy pięćdziesiąt większych pistoletów i pięćdziesiąt pięć granatów od Komendy Głównej AK. […] W marcu 1943 każdy z naszych partyzantów miał pistolet i 10-15 sztuk amunicji, 4-5 granatów i tyle samo butelek zapalających. Dwa lub trzy karabiny przydzielone były do każdej sekcji dzielnicowej. Mieliśmy jeden tylko karabin maszynowy”. Osobną częścią zaopatrzenia żydowskich powstańców była broń kupowana od podziemnych organizacji poza gettem, i na tzw. czarnym rynku. Broń kupowały zarówno ŻOB, jak i ŻZW – ten ostatni, dzięki szerokim kontaktom poza gettem i skutecznej akcji zbierania funduszy, zdołał zebrać niewielki arsenał broni. Łączność i zaopatrzenie utrzymywano podkopami podziemnymi pod murem. Wojnę przeżyli nieliczni powstańcy. Spośród żołnierzy ŻOB powstanie w getcie przeżyło kilkudziesięciu. Większość z nich jednak nie doczekała końca wojny – zginęli, walcząc w oddziałach partyzanckich, w powstaniu warszawskim lub zostali wydani Niemcom. W walkach na terenie getta śmierć ponieśli także niemal wszyscy żołnierze ŻZW. Wojnę przeżyło dwóch komendantów powstania: Marek Edelman (zm. 2009) z ramienia ŻOB i Dawid Wdowiński (zm. 1970) z ramienia ŻZW.

Dowódcami powstania w getcie warszawskim byli m.in.:

Mordechaj Anielewicz

Marek Edelman

Paweł Frenkel

Eliezer Geller

Leon Rodal

Dawid Wdowiński

Wybrane nazwiska uczestników powstania

Źródła:

  1. Wikipedia
  2. Na grafice pierwszej zaprezentowane są fotografie: Marka Edelmana, Icchaka Cukiermana, Mordechaja Anielewicza, Israela Gutmana, Cywii Lubetkin, Tovy Altman, Ziuty Hartman, Racheli Lei (Sarenki) Zylberberg, Tuwii Borzykowskiego

Wybrane strony w Internecie dotyczące powstania w getcie warszawskim:

  1. Wirtualny Sztetl
  2. Federacja Bibliotek Cyfrowych, hasło wyszukiwawcze: „getto warszawskie”
  3. Praca upamiętniająca 79. rocznicę wybuchu powstania w getcie warszawskim i 13 postaci, dla których miłość do drugiego człowieka była nadrzędną wartością – również podczas wojny.

E-usługi

Nasza biblioteka

Kobieta siedząca i oparta o regal z książkami czytająca książkę

Przeczytaj

Polityka cookies i prywatności

Strona internetowa używa plików cookies (tzw. ciasteczka) w celu niezbędnym do prawidłowego działania serwisu, dostosowania strony do indywidualnych preferencji użytkownika oraz statystyk. Wyłączenie zapisywania plików cookies jest możliwe w ustawieniach każdej przeglądarki internetowej, dzięki czemu nie będą zbierane żadne informacje. Jeżeli nie wyrażasz zgody na zapisywanie informacji w plikach cookies należy opuścić stronę.

Zaznacz cookies, które akceptujesz:
Nie wyrażam zgody
Przechodzę do polityki prywatności
Powrót